Titizlik Hastalığının Bilinçaltı

Toplum tarafından titizlik hastalığı olarak bilinen Saplantı-Zorlantı, psikolojide; “Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu” olarak ifade edilmektedir.

Obsesif; istenmeden bilince gelen ve sürekli tekrarlanan saplantılı düşünceler iken, kompulsif ise; istenmeyen düşünceleri kovmak için yinelenerek yapılan hareketlerdir.

Başka bir ifadeyle kişinin iradesi dışında olan ve engelleyemediği düşünce yoğunluğudur. Kişinin bu davranışı istendik dışı bir olaydır. Kişi düşüncesinin saçma olduğunu bilmesine rağmen bunu engelleyemez. Engellemeye çalıştıkça, istenmeyen düşünceler daha şiddetli olarak gelir. Bunun sonucunda ise kişi rahatlama adına istenmeyen hareketleri yapar.

Genellikle 18-25 yaşlarında belirgin olarak kendini gösteren bu hastalık, tedavi edilmediği sürece ileri yaşlarda etkisini artırarak devam eder.

Titizlik hastalığı kültürden kültüre değişkenlik göstermekle beraber bizim kültürümüzde daha çok kadınlarda görülmektedir. Yaşam tarzlarından dolayı şehirde yaşayan kadınlarda kırsal kesimde yaşayan kadınlara nazaran daha fazla görülmektedir. Yine bu hastalık, sosyoekonomik ve sosyokültürel seviyesi yüksek ailelerle; “günahtır”, “ayıptır” kelimelerini fazla kullanan ailelerde daha da çok görülmektedir.

En çok görülen saplantılı düşünceler:

Ocağı, kapıyı, pencereyi kapattım mı?

Kapıyı, arabayı kilitledim mi?

En küçük bir ağrıda, kanser miyim?

Bunların yanında namazın rekâtlarını karıştırma, abdest alırken uzuvları fazla yıkama düşüncesi, olumsuz düşünceler için sürekli tövbe tövbe deme, tabela ve araba plakalarını okuma, apartmanların kaç kat olduğunu sayma gibi düşünceleri sayabiliriz.

Zorlantılı hareketler:

En küçük su sıçratmalarda üzerini değiştirme,

Gelen misafirden sonra evi baştan aşağı temizleme,

Simetriye aşırı önem verme adına eşyaları belirli düzene göre yerleştirme,

Düzelttikleri bozulur diye kimseye dokundurtmama,

Kapı kolları, para gibi insanların ortak kullandıkları şeylere dokununca elleri aşırı şekilde yıkama,

Banyoda belli sayıda sabunlanmadan çıkamama,

Abdest uzuvlarını sünnet olandan fazla yıkama gibi hareketleri sayabiliriz.

Titiz İnsanların En Belirgin Özellikleri:

Titiz insanlar, ilişkilerinde kuralcı ve kusursuzluk adına aşırı kontrolcüdürler. Konuşmalarında sözcükleri seçerek konuşma ve ayrıntıcılık belirgindir. Düzgün ve kibar konuşmak kadar o derecede insanlara saygıları vardır.

Simetriye önem vermekle beraber yaptıkları işlerde hata olur korkusuyla tekrar tekrar gözden geçirme, ileride lazım olur diye bir şeyleri biriktirme davranışları görülür.

Elleri kirli olmadığı halde defalarca yıkama, banyodan bir saatten önce çıkamama gibi özellikleri vardır.

Eve kimse gelmese de temiz olan evi, her sabah defalarca silip süpürme, aradığı şeyi bulamama korkusuna bağlı olarak her şeyin yerli yerinde olmasını isteme ve evdeki eşyalara kimsenin dokunmasına izin vermeme gibi kişiliğe sahiptirler.

Gördüğü her arabanın plakasını okumaya çalışma, apartmanların kaç kat olduğunu sayma, levhaları okumaktan kendini alamama gibi davranışları bulunmaktadır.

Titizlik Hastalığının Kaynaklanma Nedenleri:

Titizlik hastalığının tam olarak bilinmese de titizliğin oluşmasında iki önemli sebebin olduğu düşünülmektedir. Bunlardan biri annenin titizliğini, çocuk eğitiminde de kullanması ikincisi ise yanlış tuvalet eğitimi.

Mükemmeliyetçi ve kuralcı bir anne babanın çocukları da bu hastalığa daha yatkın olmaktadır. Yani çocuk bu konuda anne babasını model alabilmektedir.“Lütfen”siz konuşturmama, “misiniz, musunuz” dışında cümle kurdurtmama. En küçük ıslaklıkta ve kirlenmede üzerini çıkartma, her şey için el yıkatma gibi davranışlarla sürekli karşı karşıya kalan çocuk, bu davranışları kendisi de farkında olmadan içselleştirecektir

Anne babaların, çocuklarının tuvalet eğitimine erken yaşta başlamaları; çocuğun tuvalet eğitiminde onlara katı davranmaları ve sık sık ceza uygulamaları bu hastalığa yol açar. Aileler çocuklara tuvalet eğitimini verirken uygun eğitimi uygun zamanda vermek yerine çocukla inatlaşmaya girerler.

Anne kendince uygun bir zamanda, çocuğu, tuvaletini yapması için tuvalete götürür. Fakat çocuk o anda ihtiyacı olmadığı için tuvaletini yapamaz. Tuvaletini yapmayan çocuğa anne kızar. Daha sonra ihtiyacı gelip de annesinden korkan çocuk bu sefer de altına yapar. Bunu gören anne çocuğa fena halde tekrar kızar. İkilem içinde kalan çocuk ne yapacağını şaşırır. İkilem içinde kalan ve bağımsızlık davranışlarını pekiştirmek bir yana cezalardan, aşırı kontrolcü aileler tarafından yetiştirilen bu çocuklar, ayrı bir kimlik geliştiremezler. Böyle aileler, çocuklarının yaptıkları her şeyin doğruluğundan da sürekli şüphelenirler. Yine mükemmeliyetçi anne babaların empoze ettiği katı düzen ve disiplin içinde çocuk kendisini ona göre değerlendirip ona göre yaşar.

Çocuklukta öğretilen ya da öğrenilen bu tür davranışlar daha çok ergenlikte ve gençlik çağında kendini göstermeye başlamaktadır.

Titizlik Hastalığı Nasıl Yenilebilir?

Çocukluktan itibaren öğrenilerek kazanılan bu olumsuz davranışlar, yine uzman gözetiminde ilaç ve terapi ile terk edilebilir.

Kişi olumsuz davranışı bırakma ve olumlu davranış kazanmak için öncelikle kişi kendisinde sıkıntı oluşturan düşünce ve davranışlarının bir listesini çıkarmalı. Bu liste, kişiyi en az rahatsız edenden başlayarak en çok rahatsız edene doğru sıralanır. Kişi, kendini en az rahatsız edenden başlayarak bırakma çalışmaları yapar. Belirli aralıklarla o davranışı bırakması sağlamak kişideki diğer rahatsızlıklar için hem bir geri bildirim hem de bir pekiştireç olur.

Elini her seferde yirmi kez yıkıyorsa zamanla on dokuz, on sekiz, on yedi, on altı… diyerek bu istenilen seviyeye getirilebilir. Bu davranış, kişinin titizlik hastalığıyla yüzleşebilmeyi öğrenmesidir. Kişi hastalığıyla neden olan davranışını yapmamayı veya bir kısmını yerine terk etmeyi öğrenir. Tetikleyici durumla defalarca yüz yüze gelen kişi buna karşı durmayı öğrenir. Kişi başına olumsuzluk gelmediğini ve anksiyetesinin azaldığını görünce bir rahatlama hisseder. Bu da kişide bir geribildirim oluşturmuş olur.

Bunun yanında bunaltının artmasını isteyerek daha çok o hareketi yapma çalışmaları yapılabilir. “Ocağı kapattım mı, kapıyı kilitledim mi? sorusu aklına gelen kişinin ocağın kapının kapalı olup olmadığına defalarca bakması istenerek bıktırma yöntemi uygulanabilir.

Sonuçta kişinin bu davranışı bırakma konusunda istekli olması gerekir. Bunun için de üzerine düşen görevi fazlasıyla yapmalıdır. Aşırılığı halinde uzmandan yardım alınmalıdır.